Toen ik in 2007 in dienst kwam van de bibliotheek Uden kwam ik met het idee dat boeken uitlenen mijn belangrijkste taak zou worden. Al snel merkte ik dat de bibliotheek veel meer omvattend was. Op dat moment namen de uitleencijfers van de bibliotheken af. De komst van internet maakte voor velen onduidelijk wat er met de bibliotheek zou moeten gaan gebeuren. De overvloed aan eenvoudig te verkrijgen informatie maakte dat de waarde van de bibliotheek ter discussie stond. Stond mijn baan op de tocht?

Gelukkig was de NOBB op dat moment al bezig zichzelf te verbreden. De bibliotheek heeft op de juiste wijze ingespeeld op veranderingen en ontwikkelingen in de samenleving en daarmee hebben ze hun bestaan zonder twijfel gerechtvaardigd.

Niet langer was de vraag óf de bibliotheek een rol ging spelen in de toekomst van de samenleving, maar de vraag is vooral wélke rol de bibliotheek zal gaan spelen.

Waar voorheen het ter beschikking stellen van zo veel mogelijk informatie core business was voor de bibliotheek, is nu het wegwijs maken in al deze informatie, het sturen van mensen in hun juiste richting, een van de belangrijke taken van de bibliotheek.

Door alle beschikbare informatie neemt de vraag naar een goede gids toe. Een gids met kennis en inzicht die wegwijs maakt in alle informatie. Wat doen we met al die informatie? Wat is nu betrouwbare informatie? Wat leert ons alle informatie? En hoe ga je om met alle digitale zaken, wanneer ben je mediawijs?

Mediawijsheid wordt door de Raad voor Cultuur omschreven als “het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld”. Deze definitie is veelomvattend, maar weinig operationeel.  Mediawijzer vereenvoudigde de definitie naar: “mediawijsheid is de verzameling competenties die je nodig hebt om actief en bewust deel te nemen aan onze mediasamenleving.” Ook deze definitie biedt natuurlijk nog veel ruimte voor vragen en eigen invulling.

Over welke competenties gaat deze definitie eigenlijk? Welke competenties heb je nu nodig? Welke competenties maken nu dat je mediawijs bent?

Mediawijsheid is zonder twijfel meer dan alleen knoppenkunde. Kleuters die een tablet in handen krijgen, weten al snel hun weg te vinden. Jongeren, en ook steeds meer volwassenen, zijn tegenwoordig vergroeid met hun smartphone en de programmeerclubjes schieten als paddestoelen uit de grond. Maar naast het aanleren en beheersen van deze technische vaardigheden, zijn ook de meer inhoudelijke vaardigheden zoals het zoeken, selecteren en beoordelen van informatie van groot belang om deel te nemen aan onze mediasamenleving.

Mediawijs zijn is voor mij kritisch kijken naar media, kritisch media gebruiken maar ook kritisch kijken naar je eigen gedrag. Het draait om bewustwording en actieve deelname. Uitgangspunt voor daarbij is dat mensen niet mediawijs worden door beslissingen vóór hen te nemen maar hen bewust te maken van hun eigen mediagebruik en de invloed die deze heeft op zowel henzelf als op de maatschappij.

Het competentiemodel van mediawijzer.net geeft houvast in de competenties die wij als burgers moeten beheersen om mee te kunnen doen in onze mediasamenleving. Bovendien ben je nooit klaar met mediawijsheid! Alle ontwikkelingen zorgen ervoor dat mediawijsheid een continu leerproces is.

In het visiestuk van de KB wordt duidelijk uitgelegd waarom juist de bibliotheek kan voorzien in de vraag om alle burgers mediawijs te maken. Er wordt gesproken over de bibliotheek als warenhuis van kennis en informatie, als wegwijzer die mensen helpt de juiste vaardigheden te verwerven en leert om te gaan met de dagelijkse overvloed aan informatie. Juist vanuit deze visie zal de bibliotheek zijn bestaan rechtvaardigen.

De bibliotheek Uden, de NOBB onderschrijven deze visie en zijn al hard aan de weg aan het timmeren betreffende mediawijsheid. Er is reeds een visie waarin ook mediawijsheid in combinatie met de ontwikkeling van de maatschappij een rol inneemt.

“Juist in een tijd waarin er steeds meer nadruk wordt gelegd op de zelfredzaamheid en participatie van burgers, is er behoefte aan een betrouwbare plaats en bronnen waardoor mensen worden gestimuleerd te leren en zichzelf verder te ontwikkelen” (Beleidsplan NOBB 2016-2010)

Volgens Rotmans (2014) willen mensen steeds meer autonoom zijn. Er is meer en meer sprake van een horizontale samenleving in plaats van de top-down economie uit de vorige eeuw. Er zijn een aantal fundamentele veranderingen in de economie en de samenleving gaande, die elkaar in dezelfde richting versterken. Rotmans spreekt van een verandering van de maatschappij waarbij de samenleving kantelt. Mooi detail hierbij is natuurlijk dat Uden een van de plaatsen is waar voorop gelopen wordt met de kanteling door diverse burgerinitiatieven. De bibliotheek van Uden is een belangrijke partner in deze initiatieven en heeft naast de rol van verbinder een fysieke locatie waar burgers een plek krijgen om hun ideeën vorm te geven.

Ook binnen het onderwijs is er sprake van een kanteling (Rotmans, 2014). Onder andere door de hoeveelheid aan informatiekanalen, verandert de rol van docenten. Waar docenten voorheen de grootste bron van informatie waren voor de leerlingen, zullen ze volgens Rotmans in de huidige maatschappij meer moeten gaan dienen als coach. Ze zullen de taak hebben leerlingen te begeleiden en specialisten met kennis van een bepaald vakgebied zullen een grotere rol krijgen op scholen.

Dit sluit natuurlijk erg goed aan bij de huidige geluiden uit het onderwijs over de werkdruk van leerkrachten. Tijdens de opleiding tot leerkracht krijgen zij basisvaardigheden aangeleerd om uitstekende leerkrachten te worden maar zaken als gymnastiek, muziek maar ook mediawijsheid komen slechts in beperkte mate aan bod tijdens de opleiding.

Professionals zijn er al jaren om docenten te ondersteunen en om leerlingen belangrijke vaardigheden en kennis bij te brengen om deel te nemen in onze maatschappij. Rotmans spreekt over onderwijs 3.0 waarin de leerling centraal staat en niet het systeem.

Dit betekent dat er op een andere manier naar het onderwijs dient te worden gekeken.

Ook landelijk wordt gezien dat het huidige onderwijs niet meer voldoet aan de eisen van de  maatschappij. Kinderen worden opgeleid voor beroepen die er later niet meer zijn en aan de andere kant dient de jeugd te worden klaargestoomd voor beroepen die we nu nog niet kennen. Dit geeft veel onrust in het vormgeven van het onderwijs. Leerlingen dienen te worden voorbereid op het functioneren in de samenleving van de toekomst. Hiervoor hebben zij andere vaardigheden nodig dan de vaardigheden die in de vorige eeuw belangrijk waren. Hoewel overal wordt gezien dat leerlingen deze 21e eeuwse vaardigheden nodig hebben om zich te ontwikkelen tot een kansrijke deelnemer aan onze samenleving, hebben ze nog geen prominente rol binnen het huidige onderwijs.

Binnen curriculum.nu zijn diverse ontwikkelteams samengesteld die het onderwijs kritisch onder de loep nemen en deze opnieuw vormgeven. Een van de teams houdt zich bezig met de digitale geletterdheid. Digitale geletterdheid zou een belangrijke rol moeten gaan spelen in in het huidige onderwijs. Volgens remco Pijpers (2017) ben je Digitaal geletterd je als je vier basisvaardigheden beheerst: ict-basisvaardigheden, computational thinking, informatievaardigheden en mediawijsheid. In de stukken zoals deze er nu liggen bij curriculum.nu wordt in “grote opdrachten” beschreven wat de leerlingen aan kennis en vaardigheden nodig hebben om deze wereld te begrijpen en in deze wereld te handelen.

Wanneer we kijken naar deze grote opdrachten is er in combinatie met de kanteling van Rotmans een prachtige rol voor ons als bibliotheek.

Doordat de bibliotheek een erg laagdrempelig informatiecentrum is, dat toegankelijk is voor iedereen, is dit de aangewezen plek waar mensen in aanraking kunnen komen met diverse soorten nieuwe en oude media, trends, nieuwe informatietechnieken en vernieuwende producten.

Enerzijds hebben we als bibliotheek al een geweldig aanbod aan workshops en activiteiten die we aan het onderwijs aanbieden en dat zich kan blijven ontwikkelen en uitbreiden. Hierbij zijn de mediacoaches van de Bibliotheek uitstekend in te zetten als professionals om leerlingen en leerkrachten te helpen hun eigen weg te vinden, hun eigen beslissingen te nemen en hen helpen kritisch te kijken naar de informatie die op hen af komt. De mediacoaches zijn de aangewezen personen om het onderwijs te ondersteunen bij hun zoektocht naar het onderwijzen van leerlingen om optimaal deel te nemen aan de huidige mediawijze samenleving.  

Anderzijds komt in de bibliotheek het ontdeklab, Met het ontdeklab kan de bibliotheek jeugd, jongeren en in later stadium volwassenen en senioren helpen bij het ontwikkelen van hun 21e eeuwse vaardigheden.

Kennis, vernieuwing en innovatie zijn belangrijke kernwaarden voor de NOBB. Deze komen op een prachtige manier samen in ons grote scala aan diensten en producten die aangeboden worden aan zowel het onderwijs als de burgers van de gemeente.

Doordat we als bibliotheek een stevige positie in de maatschappij en worden gezien als betrouwbaar instituut zijn wij de ideale gids. Het is voor mij een logisch gevolg dat de Bibliotheek met zijn dé plek is waar mensen terecht kunnen om hun leven lang te leren.

Er zijn zo veel mooie kansen en mogelijkheden die we als bibliotheek niet onbenut kunnen laten. We zijn verplicht aan de burgers van de gemeente om hen een plek te bieden waar iedereen terecht kan om kennis op te doen, te delen, om te vernieuwen en om zelf te zorgen voor hún kansen in de maatschappij van de toekomst.